นางสนองพระโอษฐ์ (lady-in-waiting) หมายถึง สตรีผู้ช่วยส่วนพระองค์ในราชสำนัก ซึ่งถวายการรับใช้แด่สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี เจ้าฟ้าหญิง หรือสตรีสูงศักดิ์
นางสนองพระโอษฐ์ มักจะมีพื้นหลังมากจากครอบครัวที่มีฐานะทางสังคมสูง แต่มีฐานันดรต่ำกว่าสตรีที่ตนรับใช้ ซึ่งแม้ว่านางสนองพระโอษฐ์คนใด จะรับค่าตอบแทนหรือไม่ก็ตาม มักจะไม่ถูกพิจารณาว่าเป็นคนรับใช้หรือข้าราชบริพาร
นางสนองพระโอษฐ์ ยังหมายถึง กลุ่มของสตรีผู้มีฐานะครอบครัว บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่ทางการที่หลากหลาย ซึ่งความแตกต่างกันในฐานะ บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่เหล่านี้ มักจะมีเกียรติศักดิ์สูง
นางสนองพระโอษฐ์ ยังหมายถึง กลุ่มของสตรีผู้มีฐานะครอบครัว บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่ทางการที่หลากหลาย ซึ่งความแตกต่างกันในฐานะ บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่เหล่านี้ มักจะมีเกียรติศักดิ์สูง
พระบรมวงศานุวงศ์หญิง หรือสตรีผู้สูงศักดิ์ อาจทรงสามารถเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้ด้วยพระองค์เองหรือไม่ก็ได้ แต่แม้ว่าจะทรงมีสิทธิในการเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้อย่างเสรี หากตามประวัติศาสตร์แล้ว การตัดสินใจดังกล่าว มักจะได้รับอิทธิพลจากองค์พระมหากษัตริย์ พระราชบิดา-พระราชมารดา พระราชสวามี หรือเหล่าเสนาบดีของพระมหากษัตริย์
สำหรับในราชสำนักไทยนั้น นางสนองพระโอษฐ์เป็นตำแหน่งของสุภาพสตรีสูงศักดิ์ ที่เกี่ยวข้องกับราชสำนัก จากความหมายของพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ระบุว่า คุณพนักงานหญิงที่แต่งงานแล้ว มีหน้าที่รับพระราชเสาวนีย์ ไปปฏิบัติหรือเชิญพระราชเสาวนีย์ไปติดต่อข้อราชการตามพระราชประสงค์ของพระราชินี
ผู้ที่เป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านแรกในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ก็คือ ท่านผู้หญิงพัว อนุรักษ์ราชมณเฑียร* และ ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ (สนิทวงศ์) บุนนาค** ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเมื่อวานที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 หลังจากนั้นได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์เพิ่มเติมอีก 24 ท่าน
โดยท่านผู้หญิงอรนุช อิศรางกูร ณ อยุธยา*** คือนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ที่เป็นคนสุดท้ายในรัชกาลที่ 9 คือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเมื่อวันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2545 เพราะหลังจากนั้น ก็ไม่มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์อีกเลยตลอดรัชสมัย
จวบจนกระทั่งวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2559 ที่ผ่านมา สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณฯ รัชกาลที่ 10 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง ท่านผู้หญิงรวิจิตร์ สุวรรณบุบผา**** เป็นนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ซึ่งนับเป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านแรกในรัชกาลที่ 10 และเมื่อวานนี้ (23 ธันวาคม 2559) ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ หม่อมหลวงอรจิตรา (ทวีวงศ์) สนิทวงศ์ ณ อยุธยา***** ผู้อำนวยการสถาบันสิริกิติ์ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 จึงเป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านที่ 2 ที่ได้รับการแต่งตั้งในรัชกาลที่ 10
สำหรับในราชสำนักไทยนั้น นางสนองพระโอษฐ์เป็นตำแหน่งของสุภาพสตรีสูงศักดิ์ ที่เกี่ยวข้องกับราชสำนัก จากความหมายของพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ระบุว่า คุณพนักงานหญิงที่แต่งงานแล้ว มีหน้าที่รับพระราชเสาวนีย์ ไปปฏิบัติหรือเชิญพระราชเสาวนีย์ไปติดต่อข้อราชการตามพระราชประสงค์ของพระราชินี
ผู้ที่เป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านแรกในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ก็คือ ท่านผู้หญิงพัว อนุรักษ์ราชมณเฑียร* และ ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ (สนิทวงศ์) บุนนาค** ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเมื่อวานที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 หลังจากนั้นได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์เพิ่มเติมอีก 24 ท่าน
โดยท่านผู้หญิงอรนุช อิศรางกูร ณ อยุธยา*** คือนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ที่เป็นคนสุดท้ายในรัชกาลที่ 9 คือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเมื่อวันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2545 เพราะหลังจากนั้น ก็ไม่มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์อีกเลยตลอดรัชสมัย
จวบจนกระทั่งวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2559 ที่ผ่านมา สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณฯ รัชกาลที่ 10 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง ท่านผู้หญิงรวิจิตร์ สุวรรณบุบผา**** เป็นนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ซึ่งนับเป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านแรกในรัชกาลที่ 10 และเมื่อวานนี้ (23 ธันวาคม 2559) ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ หม่อมหลวงอรจิตรา (ทวีวงศ์) สนิทวงศ์ ณ อยุธยา***** ผู้อำนวยการสถาบันสิริกิติ์ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 จึงเป็นนางสนองพระโอษฐ์ท่านที่ 2 ที่ได้รับการแต่งตั้งในรัชกาลที่ 10
หมายเหตุ
* เป็นธิดาเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล) สมรสพระราชทานกับพระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร (ก๊าด วัชโรทัย) มีบุตรชายชื่อ ''แก้วขวัญ วัชโรทัย'' กับ ''ขวัญแก้ว วัชโรทัย''
**เป็นน้องสาวร่วมบิดามารดาเพียงท่านเดียวของหม่อมหลวงบัว กิติยากร พระชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ....ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ฯ สมรสกับนายสุรเทิน บุนนาค
***เป็นภรรยาของ ดร.จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา เลขาธิการพระราชวังและผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์
**** นามราชสกุลเดิม ''วรวรรณ''
*****นามราชสกุลเดิม ''ทวีวงศ์'' เป็นภรรยาของ พล.ต.อ.อิสระพันธ์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (บุตรชายของ หม่อมหลวงประพันธ์ สนิทวงศ์ สมาชิกวงลายคราม และวง อ.ส. วันศุกร์ วงดนตรีแจ๊สส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช )
ปล.
นางจีรนันทน์ ลัดพลี หรือ ''จีรนันท์ เศวตนันทร์'' อดีตนางสาวไทย พ.ศ. 2508 และอดีตรองนางงามจักรวาล พ.ศ.2509 ในการประกวดที่สหรัฐอเมริกา ซึ่งได้รับการแต่งตั้งให้เป็นนางสนองพระโอษฐ์ฯ ในวันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2523 เป็นนางสนองพระโอษฐ์ฯ เพียงท่านเดียวที่ไม่ได้มีคำนำหน้านามเป็น ''คุณหญิง'' หรือ ''ท่านผู้หญิง''....ปัจจุบัน ''จีรนันท์ เศวตนันทร์'' ได้กราบบังคมทูลลาออกจากการเป็นนางสนองพระโอษฐ์แล้ว
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น