รู้ไหมว่า...
ในช่วงเวลาของในหลวงรัชกาลที่ 9 ถือเป็นช่วงเวลาที่การสร้างสรรค์ตราไปรษณียากรเฟื่องฟูและก้าวหน้าที่สุดในประวัติศาสตร์ไทยทีเดียว คุณวิบูลย์ เสรีชัยพร ผู้จัดการ และคุณสมส่วน ชินวิชา หัวหน้าส่วนพิพิธภัณฑ์ตราไปรษณียากร ของฝ่ายตลาดตราไปรษณียากร บอกเล่าความสำคัญของการผลิตแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ว่า
แสตมป์กำเนิดขึ้นในฐานะการเป็นค่าฝากส่ง เหมือนเป็นใบเสร็จรับเงิน การบรรจุรูปประมุขของประเทศลงในแสตมป์จึงเป็นธรรมเนียมปฏิบัติแรกเริ่มมาตั้งแต่แสตมป์ชุดแรกของโลก (แนวคิดเดียวกับการบรรจุภาพประมุขลงธนบัตร)
นอกจากนี้ ยังเป็นเพราะแสตมป์เปรียบเหมือนสัญลักษณ์ของประเทศที่ไม่ซ้ำใคร ต้องแสดงถึงอัตลักษณ์ตัวตน
วิบูลย์แบ่งปันเกร็ดความรู้น่าสนใจว่า
วิบูลย์แบ่งปันเกร็ดความรู้น่าสนใจว่า
การเรียกว่า แสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ (ซึ่งแปลว่าแสตมป์ภาพถ่าย) ไม่ใช่คำที่ถูกต้องที่สุด เพราะแสตมป์ยุคแรก เริ่มเป็นภาพวาด เหตุผลที่ใช้ภาพวาด คาดว่าเนื่องจากเทคโนโลยีการถ่ายภาพสมัยนั้นยังไม่คมชัดเท่าที่ควร ทั้งภาพวาดยังสวยงามมากกว่า เก็บรายละเอียดได้ดีกว่า ภาพวาดที่วาดจากภาพถ่ายของกษัตริย์ ควรเรียกอย่างถูกต้องว่า แสตมป์พระบรมฉายาสาทิสลักษณ์
แต่วงการแสตมป์ก็ใช้คำว่าแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์จนเป็นธรรมเนียมไปแล้ว
ในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9 มีแสตมป์ผลิตออกมารวมแล้ว 1,000 กว่าชุด และเป็นแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ถึง 70 ชุดด้วยกัน ถือเป็นจำนวนที่มากที่สุด เพราะมีช่วงเวลาครองรัชสมัยยาวนาน และเป็นช่วงที่การสะสมแสตมป์เป็นที่นิยม
ในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9 มีแสตมป์ผลิตออกมารวมแล้ว 1,000 กว่าชุด และเป็นแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ถึง 70 ชุดด้วยกัน ถือเป็นจำนวนที่มากที่สุด เพราะมีช่วงเวลาครองรัชสมัยยาวนาน และเป็นช่วงที่การสะสมแสตมป์เป็นที่นิยม
การออกแบบแสตมป์ไทยในช่วงนี้ได้พัฒนาไปมาก มีการสร้างสรรค์งานศิลปะ เพื่อบรรจุเรื่องราวลงแสตมป์แผ่นน้อย จากที่เคยมีแต่แสตมป์สำหรับใช้งานเท่านั้น ก็เริ่มมีการผลิตแสตมป์ที่ระลึกตามวาระโอกาสสำคัญต่างๆ
การสร้างสรรค์แสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ ต้องผ่านขั้นตอนการออกแบบและตรวจทานอย่างละเอียด
ใช้เวลาราว 1 ปีขึ้นไป โดยมีทีมงานสำคัญอย่างคณะกรรมการจัดสร้างตราไปรษณียากรคอยดูแล
ใช้เวลาราว 1 ปีขึ้นไป โดยมีทีมงานสำคัญอย่างคณะกรรมการจัดสร้างตราไปรษณียากรคอยดูแล
ขั้นตอนสุดท้าย คือ การนำความขึ้นกราบบังคมทูลในหลวงภูมิพล ซึ่งทุกดวงที่เกี่ยวข้องกับพระองค์และพระบรมวงศานุวงศ์ ล้วนผ่านสายพระเนตรก่อนจะผลิตออกมา ให้ประชาชนอย่างเราได้สะสม
แน่นอนว่าแสตมป์เหล่านี้ไม่ใช่กระดาษธรรมดา แต่มีคุณค่าในการเป็นเครื่องบันทึกประวัติศาสตร์ของชาติ
แน่นอนว่าแสตมป์เหล่านี้ไม่ใช่กระดาษธรรมดา แต่มีคุณค่าในการเป็นเครื่องบันทึกประวัติศาสตร์ของชาติ
ไปรษณีย์ไทยจึงคิดค้นเทคนิคใหม่ๆ ในการพิมพ์เพื่อเพิ่มความสวยงามในฐานะสื่อวัฒนธรรมของประเทศ และเพื่อถวายแด่ในหลวงรัชกาลที่ 9 ตลอดมา
“แสตมป์ที่เกี่ยวข้องกับพระองค์ท่าน ไม่เพียงแต่บรรจุเรื่องราวมากมาย ในเวลากว่า 70 ปีมีแสตมป์ 70 ชุด รวมแล้ว 341 ดวง จำนวนพิมพ์ประมาณ 2 พันกว่าล้านดวง ถือเป็นจำนวนที่มากที่สุด และเป็นคอลเลกชันสร้างแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์แสตมป์ไทย ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบพิเศษ เทคนิคพิเศษ คนไปรษณีย์ทุ่มเทจิตใจลงไปทำถวายพระองค์ เราคิดเยอะแยะมากมาย เพื่อให้สมพระเกียรติ ให้สมเป็นพระมหากษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ของประเทศ”
แสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ที่ระลึก แบ่งออกเป็นหมวดต่างๆ คือ แสตมป์ฉลองครบรอบพระชนมายุ แสตมป์พระราชพิธีฉลองสิริราชสมบัติ แสตมป์พระราชกรณียกิจและพระอัจฉริยภาพ แสตมป์ราชาภิเษกสมรส และแสตมป์อื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่อง
นี่คือชุดแสตมป์ตัวอย่าง ในแต่ละหมวดที่เราชื่นชอบในความสวยงาม และเทคนิคแพรวพราวจนอยากแบ่งปันให้ชมกัน
หมวดแสตมป์ใช้งาน
1. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 ชุด 1 (สยาม) พ.ศ. 2490
2. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 (ชุด 3) พ.ศ. 2504
3. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 (ชุด 5) พ.ศ. 2515
หมวดแสตมป์ที่ระลึกแสตมป์ฉลองครบรอบพระชนมายุ
4. ฉลองราชนิติภาวะ แสตมป์ที่ระลึกชุดแรกในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9 เป็นแสตมป์ในวาระการบรรลุนิติภาวะ พระชนมายุ 20 พรรษาพอดี และยังถือเป็นแสตมป์เฉลิมพระชนมพรรษาชุดแรก เพราะออกในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2490 ออกช้ากว่าแสตมป์ใช้งานชุดแรกเพียง 20 วันเท่านั้น
5. เฉลิมพระชนมพรรษาครบ 4 รอบ
6. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ (ชุด 1) จุดเริ่มต้นการใช้เทคนิคพิเศษครั้งแรกของวงการแสตมป์ไทย พิมพ์ด้วยแผ่นทองคำแท้และปั๊มดุนนูนเพื่อให้สมวาระมหามงคล และยังเป็นครั้งแรกที่ออกแสตมป์ที่ระลึกชุดลำดับถัดไปให้สะสมพร้อมกันด้วย
7. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ (ชุด 3)
8. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ (ชุด 3)
9. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ (ชุด 1) แสตมป์ 7 เหลี่ยมด้านเท่าดวงแรกของโลก ในชุดประกอบด้วยแสตมป์ 7 ดวง ชื่อชุดสัตตมหามงคล ภูมิพลมหาราชา ภาพในแสตมป์พิมพ์เหมือนผนึกเหรียญเข้าไปในแสตมป์ ใช้ต้นแบบจากเหรียญที่ระลึกจริง
10. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา (ชุด 2) แสตมป์ชุดนี้เป็นการร้อยเรียงภาพในช่วงพระชนมายุที่เคลื่อนผ่านทีละ 10 ปี ตรงกลางเว้นเป็นภาพระหว่างในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงพระผนวช ใช้เทคนิคภาพโฮโลแกรม 3 มิติ
11. วันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 2552
12. วันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 2553 เมล็ดข้าวบนแสตมป์เป็นเมล็ดข้าวจริง และเป็นเมล็ดข้าวเปลือกมงคลจากพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในวันพืชมงคล พิมพ์และบรรจงติดเมล็ดข้าวด้วยมือทุกดวงจนครบ 1 ล้านดวงที่ฝรั่งเศส
แสตมป์พระราชพิธีฉลองสิริราชสมบัติ
13. รัชดาภิเษก
14. รัชมังคลาภิเษก (ชุด 1) (รัชมังคลาภิเษกหมายถึงวาระการครองราชย์ยาวนานที่สุดในราชวงศ์จักรี)
15. งานฉลองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี (ชุด 1) ชุดนี้พิมพ์ด้วยทองคำแท้และปั๊มดุนนูน
แสตมป์พระราชกรณียกิจและพระอัจฉริยภาพ
16. โครงการที่ดำเนินการตามพระราชดําริ
17. การเกษตรทฤษฎีใหม่ ตามแนวพระราชดำริ
18. พระบิดาแห่งมาตรฐานการช่างไทย
แสตมป์ราชาภิเษกสมรส
19. ราชาภิเษกสมรสครบ 15 ปี
20. ราชาภิเษกสมรสครบ 50 ปี
21. 60 ปี ราชาภิเษกสมรส แสตมป์รอยปรุรูปหัวใจ ประดับด้วยคริสตัลแท้จากสวารอฟสกี้ ดวงละ 6 เม็ด เม็ดหนึ่งแทนเวลา 10 ปี จัดทำเป็นชุดตั้งโชว์ นอกจากนี้ยังผลิตหนึ่งชุดพิเศษซึ่งประดับด้วยเพชรแท้รูปหัวใจแทนคริสตัล เพื่อทูลเกล้าฯ ถวายในหลวงรัชกาลที่ 9
อื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่อง
22. เอเชียนเกมส์ครั้งที่ 6 (ชุด 2)
23. ครบรอบ 60 ปี คณะลูกเสือไทย
24. ครบรอบ 100 ปี ธนบัตรไทย
25. 100 ปี งานวิจัยข้าวไทย เป็นแสตมป์ชุดสุดท้ายในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9
ยังมีแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ที่งดงามอีกหลายชุด ใครอยากชมอย่างเต็มอิ่ม ตามไปดูให้ครบ 70 ชุดที่พิพิธภัณฑ์ตราไปรษณียากร สามเสนใน ซึ่งกำลังมีนิทรรศการ ‘ทุกดวงตราจารึกไว้ สถิตใจไทยนิรันดร์’ จัดแสดงตราไปรษณียากรของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ตลอดรัชสมัยของพระองค์
ภาพ บริษัท ไปรษณีย์ไทย จำกัด
หมวดแสตมป์ใช้งาน
1. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 ชุด 1 (สยาม) พ.ศ. 2490
2. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 (ชุด 3) พ.ศ. 2504
3. พระบรมฉายาลักษณ์ ร.9 (ชุด 5) พ.ศ. 2515
หมวดแสตมป์ที่ระลึกแสตมป์ฉลองครบรอบพระชนมายุ
4. ฉลองราชนิติภาวะ แสตมป์ที่ระลึกชุดแรกในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9 เป็นแสตมป์ในวาระการบรรลุนิติภาวะ พระชนมายุ 20 พรรษาพอดี และยังถือเป็นแสตมป์เฉลิมพระชนมพรรษาชุดแรก เพราะออกในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2490 ออกช้ากว่าแสตมป์ใช้งานชุดแรกเพียง 20 วันเท่านั้น
5. เฉลิมพระชนมพรรษาครบ 4 รอบ
6. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ (ชุด 1) จุดเริ่มต้นการใช้เทคนิคพิเศษครั้งแรกของวงการแสตมป์ไทย พิมพ์ด้วยแผ่นทองคำแท้และปั๊มดุนนูนเพื่อให้สมวาระมหามงคล และยังเป็นครั้งแรกที่ออกแสตมป์ที่ระลึกชุดลำดับถัดไปให้สะสมพร้อมกันด้วย
7. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ (ชุด 3)
8. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ (ชุด 3)
9. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ (ชุด 1) แสตมป์ 7 เหลี่ยมด้านเท่าดวงแรกของโลก ในชุดประกอบด้วยแสตมป์ 7 ดวง ชื่อชุดสัตตมหามงคล ภูมิพลมหาราชา ภาพในแสตมป์พิมพ์เหมือนผนึกเหรียญเข้าไปในแสตมป์ ใช้ต้นแบบจากเหรียญที่ระลึกจริง
10. มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา (ชุด 2) แสตมป์ชุดนี้เป็นการร้อยเรียงภาพในช่วงพระชนมายุที่เคลื่อนผ่านทีละ 10 ปี ตรงกลางเว้นเป็นภาพระหว่างในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงพระผนวช ใช้เทคนิคภาพโฮโลแกรม 3 มิติ
11. วันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 2552
12. วันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 2553 เมล็ดข้าวบนแสตมป์เป็นเมล็ดข้าวจริง และเป็นเมล็ดข้าวเปลือกมงคลจากพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในวันพืชมงคล พิมพ์และบรรจงติดเมล็ดข้าวด้วยมือทุกดวงจนครบ 1 ล้านดวงที่ฝรั่งเศส
แสตมป์พระราชพิธีฉลองสิริราชสมบัติ
13. รัชดาภิเษก
14. รัชมังคลาภิเษก (ชุด 1) (รัชมังคลาภิเษกหมายถึงวาระการครองราชย์ยาวนานที่สุดในราชวงศ์จักรี)
15. งานฉลองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี (ชุด 1) ชุดนี้พิมพ์ด้วยทองคำแท้และปั๊มดุนนูน
แสตมป์พระราชกรณียกิจและพระอัจฉริยภาพ
16. โครงการที่ดำเนินการตามพระราชดําริ
17. การเกษตรทฤษฎีใหม่ ตามแนวพระราชดำริ
18. พระบิดาแห่งมาตรฐานการช่างไทย
แสตมป์ราชาภิเษกสมรส
19. ราชาภิเษกสมรสครบ 15 ปี
20. ราชาภิเษกสมรสครบ 50 ปี
21. 60 ปี ราชาภิเษกสมรส แสตมป์รอยปรุรูปหัวใจ ประดับด้วยคริสตัลแท้จากสวารอฟสกี้ ดวงละ 6 เม็ด เม็ดหนึ่งแทนเวลา 10 ปี จัดทำเป็นชุดตั้งโชว์ นอกจากนี้ยังผลิตหนึ่งชุดพิเศษซึ่งประดับด้วยเพชรแท้รูปหัวใจแทนคริสตัล เพื่อทูลเกล้าฯ ถวายในหลวงรัชกาลที่ 9
อื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่อง
22. เอเชียนเกมส์ครั้งที่ 6 (ชุด 2)
23. ครบรอบ 60 ปี คณะลูกเสือไทย
24. ครบรอบ 100 ปี ธนบัตรไทย
25. 100 ปี งานวิจัยข้าวไทย เป็นแสตมป์ชุดสุดท้ายในรัชสมัยของในหลวงรัชกาลที่ 9
ยังมีแสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ที่งดงามอีกหลายชุด ใครอยากชมอย่างเต็มอิ่ม ตามไปดูให้ครบ 70 ชุดที่พิพิธภัณฑ์ตราไปรษณียากร สามเสนใน ซึ่งกำลังมีนิทรรศการ ‘ทุกดวงตราจารึกไว้ สถิตใจไทยนิรันดร์’ จัดแสดงตราไปรษณียากรของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ตลอดรัชสมัยของพระองค์
ภาพ บริษัท ไปรษณีย์ไทย จำกัด